Tien jaar geleden was een Ierse pub-eigenaar bezig met het vrijmaken van grond voor een oprit toen hij tijdens het graven een ongewoon grote platte steen blootlegde. De steen verhulde een donkere opening eronder. Hij pakte een zaklamp om naar binnen te kijken.

“Ik schijn met de zaklamp naar binnen en zag de man, nou ja, zijn schedel en botten,” zei Bertie Currie, de pub-eigenaar, deze week.

Achter McCuaig’s Bar in County Antrim, Noord-Ierland, werden in feite de overblijfselen van drie mensen gevonden. En hoewel de politie werd gebeld, bleek het geen plaats delict te zijn.

Wat Currie had gevonden, was een oude begraafplaats die, na een recente DNA-analyse, het traditionele eeuwenoude verhaal over de Ierse oorsprong in twijfel trekt.

Al sinds de 16e eeuw leerden historici dat de Ieren afstammelingen zijn van de Kelten, een volk uit de ijzertijd dat zijn oorsprong vond in Midden-Europa en ergens tussen 1000 v.Chr. en 500 v.Chr. Ierland binnenviel.

Dat verhaal heeft geleid tot talloze verwijzingen die de Ieren in verband brengen met de Keltische cultuur. De Ierse Nobelprijswinnaar William Butler Yeats gaf een boek de titel “Celtic Twilight” (Keltische schemering). Ierse liederen worden beschouwd als “Keltische” muziek. Sommige nationalisten omarmden het Keltische onderscheid. En in Boston, misschien wel de meest Ierse stad van de Verenigde Staten, kleden de eigenaren van de NBA-franchise hun spelers in het groen en noemen ze hen de Celtics.

Maar de botten die achter McCuaig’s huis zijn gevonden, vertellen een ander verhaal over de oorsprong van de Ieren, en daarin komen de Kelten niet voor.

“Het DNA-bewijs op basis van die botten zet de traditionele visie volledig op zijn kop”, aldus Barry Cunliffe, emeritus hoogleraar archeologie aan Oxford, die boeken heeft geschreven over de oorsprong van het Ierse volk.

DNA-onderzoek wijst uit dat de drie skeletten die achter McCuaig’s zijn gevonden, de voorouders zijn van de moderne Ieren en dat ze 1000 jaar of meer ouder zijn dan de Kelten en hun vermeende aankomst. Met andere woorden, de genetische wortels van de huidige Ieren bestonden al in Ierland voordat de Kelten arriveerden.

“Het meest opvallende kenmerk” van de botten, volgens het onderzoek gepubliceerd in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Science, is hoezeer hun DNA lijkt op dat van de hedendaagse Ieren, Welshmen en Schotten. (Oudere botten die in Ierland zijn gevonden, leken daarentegen meer op mediterrane volkeren dan op de moderne Ieren.)

Uit koolstofdatering blijkt dat de botten die bij McCuaig zijn gevonden, dateren uit ongeveer 2000 v.Chr. Dat maakt ze honderden jaren ouder dan de oudste artefacten die algemeen als Keltisch worden beschouwd – relikwieën die zijn opgegraven in de Keltische thuislanden op het Europese vasteland, met name rond Zwitserland, Oostenrijk en Duitsland.

Voor een groep wetenschappers die de afgelopen jaren hebben beweerd dat de Kelten, die vanuit het midden van Europa kwamen, Ierland misschien nooit hebben bereikt, biedt het DNA-bewijs de biologische zekerheid die de wetenschap soms ook in strafzaken biedt.

“Met het genetische bewijs is het oude model volledig onderuitgehaald”, aldus John Koch, taalkundige aan het Center for Advanced Welsh and Celtic Studies van de Universiteit van Wales.

De hoofdauteur van het DNA-onderzoeksartikel, Dan Bradley van Trinity College Dublin, wilde zich niet uitspreken over de culturele implicaties, maar hij gaf wel aan dat de bevindingen de gangbare opvattingen over de Ierse oorsprong ter discussie stellen.

“Het genoom van de hedendaagse bevolking van Ierland is ouder – veel ouder – dan we eerder dachten”, zei hij.

Wat dit precies betekent voor het wijdverbreide idee dat de Ieren en andere volkeren in het gebied “Keltisch” zijn, is onduidelijk. Dat hangt af van de definitie van Keltisch.

Er zijn in wezen twee definities – en twee argumenten.

Het eerste draait om taal. De Ierse taal maakt, net als het Welsh en het Schots-Gaelisch, deel uit van een groep die door taalkundigen als Keltisch wordt aangeduid. De talen hebben dezelfde woorden en grammatica. Ze lijken te zijn ontstaan na een vergelijkbare evolutie vanuit het Indo-Europees. Ze zijn onbetwistbaar verwant en onbetwistbaar een duidelijk omschreven categorie.

Wat onduidelijk is, is of de term ‘Keltisch’ een geschikte naam is voor die groep talen.

Sommigen denken dat de Keltische talen zijn ontstaan bij de Kelten op het Europese vasteland en zich vervolgens hebben verspreid naar Ierland, Wales en Schotland. Dit is de traditionele opvatting, die aansluit bij het idee dat de Kelten tijdens de ijzertijd naar Ierland zijn getrokken.

Maar in het afgelopen decennium hebben steeds meer wetenschappers betoogd dat de eerste Keltische talen niet door de Kelten in het midden van Europa werden gesproken, maar door oude volkeren in het uiterste westen van Europa, mogelijk in Portugal, Spanje, Ierland of andere plaatsen aan de westelijke rand van de Britse eilanden.

Koch, de taalkundige aan de Universiteit van Wales, stelde bijvoorbeeld in 2008 dat de “Keltische” talen niet in de regio waren geïmporteerd, maar ergens op de Britse eilanden of het Iberisch schiereiland waren ontstaan en zich vervolgens naar het oosten hadden verspreid naar het Europese vasteland.

Zijn twijfels over de traditionele opvatting ontstonden toen hij inscripties op artefacten uit Zuid-Portugal bestudeerde. De inscripties op die artefacten leken sterk op de talen die bekend staan als Keltisch, maar ze dateerden al uit 700 v.Chr. Dit plaatste de Keltische talen al op een zeer vroeg tijdstip ver van het thuisland van de Kelten in het midden van Europa.

“Wat dit aantoont, is dat de taal die Iers werd, al bestond – vóór 700 v.Chr. en vóór de ijzertijd”, aldus Koch. “Het paste gewoon niet in de traditionele theorie dat het Keltisch zich westwaarts verspreidde naar Groot-Brittannië en Iberië.”

De tweede redenering komt voort uit de archeologie en aanverwante bronnen.

Talrijke opgravingen, met name in Oostenrijk en Zwitserland, hebben de contouren van de Kelten in kaart gebracht. De artefacten bieden bewijs dat teruggaat tot ongeveer 800 v.Chr. De oude Grieken en Romeinen hebben ook schriftelijke verslagen over de Kelten achtergelaten en kenden hen waarschijnlijk goed – de Kelten plunderden Rome rond 390 v.Chr. en vielen Delphi in Griekenland aan in 279 v.Chr.

Het leek aannemelijk dat deze groep die Rome was binnengevallen ook Ierland was binnengevallen, en volgens de gangbare opvatting was het dit volk dat uiteindelijk Ierland bereikte.

Al decennialang wijzen archeologen en andere wetenschappers er echter op hoe zwak het bewijs voor die gangbare opvatting is en hoe breed de toepassing van het woord niettemin is.

Bovendien hebben sommige archeologen de afgelopen jaren gesuggereerd dat het traditionele verhaal over de invasie van de Kelten in zekere zin juist onjuist was – de cultuur werd niet geïmporteerd maar geëxporteerd – en veel eerder dan eerder werd gedacht ontstond aan de westelijke rand van Europa en zich vervolgens over het continent verspreidde.

In een boek uit 2001 betoogde Cunliffe, de Oxford-wetenschapper, op basis van archeologisch bewijs dat de stroom van de Keltische cultuur tegengesteld was aan die van de traditionele opvatting – hij stroomde vanuit de westelijke rand van Europa, wat hij “de Atlantische zone” noemt, naar de rest van het continent. Op veel plaatsen in de Atlantische zone, merkt hij op, werden mensen begraven in gangen die waren uitgelijnd met de zonnewendes, een teken dat ze een uniform geloofssysteem deelden.

“Vanaf ongeveer 5000 v.Chr. werden ingewikkelde ideeën over status, kunst en kosmologie verspreid langs de Atlantische zeewegen”, aldus Cunliffe, en die cultuur verspreidde zich vervolgens naar het oosten.

“Als we gelijk hebben, gaan de wortels van wat bekend staat als de ‘Keltische’ cultuur ver terug in de tijd”, aldus Cunliffe. “En het genetische bewijs zal een absolute gamechanger zijn.”

Als de nieuwe wetenschappelijke bevindingen juist blijken te zijn, zal er waarschijnlijk discussie ontstaan over wat er precies met het woord ‘Keltisch’ moet gebeuren: moet het worden toegepast op talen of culturen die, hoe duidelijk ook gedefinieerd, grotendeels niet zijn beïnvloed door de historische Kelten van het Europese vasteland?

Oude etnische tegenstellingen maken elk antwoord nog ingewikkelder: de oude ideeën over een apart “Keltisch ras” of “Iers ras” werden niet alleen gebruikt voor poëtische eerbetonen, maar ook voor minachting.

Het nieuwe genetische bewijs ondermijnt echter het idee van een apart Iers ras en beschrijft hen in plaats daarvan als een deel van het Europese spectrum.

Volgens genetisch onderzoek bevinden de Ieren zich aan het uiterste einde van een genetische golf die over Europa spoelde, een golf van migranten die rond 2500 v.Chr. vanuit het gebied boven de Zwarte Zee naar het westen trokken.

Die migratiegolf was gedocumenteerd in eerder onderzoek onder leiding van David Reich van de Harvard University, maar het was onduidelijk of deze zich helemaal tot Ierland had uitgebreid. Het Y-chromosoom en andere aspecten van het DNA in de botten die achter McCuaig’s zijn gevonden, verbinden de Ieren echter met die bevolkingsgroei.