Het Oorspronkelijke Beeld van de Duivel
Het traditionele beeld van de duivel als een gevallen engel die sinds het begin der tijden de mensheid verleidt, is diepgeworteld in de kerkelijke leer en populaire cultuur. Toch laat de Bijbel zelf een ander beeld zien. Wanneer we de Schrift zonder deze overleveringen lezen, ontdekken we dat de duivel in eerste instantie geen vaste, bovennatuurlijke identiteit is, maar een beschrijving van tegenstand, laster of aanklacht.
Het Hebreeuwse woord śātān betekent eenvoudig “tegenstander” en wordt in het Oude Testament toegepast op mensen, groepen en soms zelfs op Gods engelen die als tegenstanders optreden in specifieke situaties. Het Griekse woord diabolos uit het Nieuwe Testament betekent “lasteraar” of “vals beschuldiger” en kan eveneens op mensen worden toegepast.
Het idee dat de duivel een zelfstandige, eeuwige macht is die bijna gelijk staat aan God, komt niet uit de Bijbel zelf maar uit de vermenging van Joodse geschriften met heidense mythologie. Door invloeden uit het Perzische dualisme en andere oude religies ontstond het beeld van een eeuwige strijd tussen goed en kwaad, een concept dat in strijd is met de Bijbelse boodschap dat God alleen heerst en geen gelijke heeft.
Wanneer we teruggaan naar de oorspronkelijke betekenis van deze termen, zien we dat de Bijbel de duivel niet voorstelt als een bijna almachtige vijand, maar als een beschrijving van alles en iedereen die zich tegen Gods plan verzet.
Hoe Kerkelijke Traditie het Duivelbeeld Veranderde
Na de opkomst van de vroege kerk begonnen theologen en kerkleraren steeds meer heidense denkbeelden te vermengen met de Bijbelse boodschap. Het beeld van een gevallen engel die nu als machtige vijand van God optreedt, werd versterkt door interpretaties die niet uit de oorspronkelijke teksten voortkwamen, maar uit overlevering en menselijke speculatie.
Tijdens de eerste eeuwen na Christus speelde ook de invloed van apocriefe en pseudepigrafische boeken een rol. Deze geschriften, die niet tot de canon van de Bijbel behoren, bevatten uitgebreide verhalen over hemelse oorlogen en gevallen engelen. Hoewel deze verhalen vaak als allegorie waren bedoeld, werden ze later letterlijk opgevat en als theologische waarheid verkondigd.
Daarnaast gebruikten kerkelijke leiders het idee van een machtige duivel als middel om mensen in angst en afhankelijkheid te houden. Door te onderwijzen dat de gelovige voortdurend bedreigd werd door een onzichtbare bovennatuurlijke vijand, konden zij de rol van de kerk als enige toevlucht en beschermingsmiddel versterken.
Het gevolg was dat veel Bijbelpassages door deze bril werden gelezen. Woorden als satan en duivel werden automatisch gezien als verwijzingen naar één specifieke entiteit, in plaats van naar het brede scala aan betekenissen dat ze oorspronkelijk hadden.
Door deze kerkelijke tradities is een beeld ontstaan dat ver afstaat van de oorspronkelijke Bijbelse boodschap: dat God soeverein is, dat alle machten Hem onderworpen zijn, en dat geen enkele tegenstander, menselijk of symbolisch, Zijn plan kan dwarsbomen.
Het Oude Testament over Satan en Tegenstand
Wanneer we het Oude Testament nauwkeurig lezen, zien we dat het woord śātān (satan) op uiteenlopende manieren wordt gebruikt, maar nooit als naam voor een opstandige bovennatuurlijke macht. Het verwijst eenvoudigweg naar een tegenstander, iemand die in de weg staat of tegenspreekt.
In Numeri 22:22 wordt zelfs de engel van de HEERE een “satan” genoemd, omdat hij Bileam tegenhield:
Numeri 22:22 “Maar de toorn Gods ontstak, omdat hij ging; en de Engel des HEEREN stelde Zich in den weg hem tot een tegenstander.”
Ook in 1 Koningen 11:14 wordt het woord gebruikt voor een menselijke vijand:
1 Koningen 11:14 “Toen deed de HEERE Salomo een satan opstaan, Hadad, den Edomiet; hij was uit het koninklijk zaad in Edom.”
Hier gaat het niet om een gevallen engel, maar om een politieke tegenstander die door God Zelf werd opgewekt.
Deze voorbeelden maken duidelijk dat satan in het Oude Testament geen vaste titel is voor een kwaadaardig bovennatuurlijk wezen. Het is een beschrijvend woord dat kan slaan op iedereen – mens of boodschapper – die in een bepaalde situatie als tegenstander optreedt.
De zogenaamde “val van Lucifer” is eveneens een misinterpretatie. In Jesaja 14 wordt gesproken over de koning van Babel, die vanwege zijn hoogmoed en onderdrukking van andere volken ten val wordt gebracht. De term “morgenster” is poëtisch bedoeld, maar is later in de kerkgeschiedenis op de duivel toegepast, waardoor een hele theologie ontstond die in de oorspronkelijke tekst geen basis heeft.
Door terug te gaan naar de oorspronkelijke context, valt de mythe van een eeuwige strijd tussen God en een bijna even machtige tegenstander weg, en zien we dat God altijd de enige heerser is over alle machten en tegenstanders.
Het Nieuwe Testament over de Duivel en Satan
In het Nieuwe Testament komen de termen satan en duivel vaker voor, maar ook hier geldt dat ze niet altijd verwijzen naar één specifieke bovennatuurlijke entiteit. Het Griekse woord diabolos betekent letterlijk “lasteraar” of “vals beschuldiger” en wordt in verschillende contexten gebruikt, ook voor mensen.
Een duidelijk voorbeeld vinden we in 1 Timotheüs 3:11:
1 Timotheüs 3:11 “Desgelijks de vrouwen, dat zij eerbaar zijn, geen lasteraarsters (diabolos), matig, getrouw in alles.”
Hier is diabolos duidelijk geen verwijzing naar een geestelijk wezen, maar naar mensen die lasteren.
Zelfs Jezus gebruikte het woord op deze manier toen Hij Judas Iskariot een “duivel” noemde:
Johannes 6:70 “Jezus antwoordde hun: Heb Ik niet u twaalven uitverkoren? En een uit u is een duivel.”
Het Nieuwe Testament laat zien dat satan en duivel vaak symbolisch worden gebruikt voor vijandschap, verraad, misleiding of aanklacht, zonder dat het per se over een bovennatuurlijk wezen gaat.
Wanneer we deze betekenis toepassen op bekende teksten zoals de verzoeking in de woestijn, zien we dat het niet noodzakelijk gaat over een bovennatuurlijk gesprek tussen Jezus en een gevallen engel. Het kan ook begrepen worden als een symbolische weergave van de verleidingen die elke Messiasfiguur kon tegenkomen: macht, roem en het afwijken van Gods weg voor eigen gewin.
Door het Nieuwe Testament in het licht van deze oorspronkelijke betekenissen te lezen, wordt duidelijk dat de strijd van de gelovige zich niet richt tegen een mythisch monster, maar tegen leugen, zonde, corruptie en onrecht – machten die altijd onder Gods heerschappij blijven.
De Overwinning van Christus op de Duivel
Een van de duidelijkste boodschappen van het Nieuwe Testament is dat Jezus Christus de macht van de duivel volledig heeft gebroken. Deze overwinning is geen toekomstige gebeurtenis, maar een volbracht werk dat al plaatsvond aan het kruis.
Hebreeën 2:14 zegt het zo:
Hebreeën 2:14 “Aangezien dan de kinderen vlees en bloed deelachtig zijn, zo is Hij ook desgelijks derzelve deelachtig geworden, opdat Hij door den dood te niet doen zou dengene die het geweld des doods had, dat is, den duivel.”
Door Zijn dood heeft Jezus de macht die de duivel had – de macht van de dood en aanklacht – volledig vernietigd. De “duivel” in Bijbelse zin is de aanklager, de macht die mensen in slavernij houdt door schuld en angst.
Kolossenzen 2:15 benadrukt hetzelfde:
Kolossenzen 2:15 “En de overheden en de machten uitgetogen hebbende, heeft Hij die in het openbaar tentoongesteld, en heeft door hetzelfde over hen getriomfeerd.”
Jezus’ overwinning was totaal. Geen enkele macht – of die nu politiek, religieus, moreel of symbolisch is – kan nog aanspraak maken op de positie van ultieme vijand. Alle vijanden zijn reeds onderworpen aan Christus.
Dit betekent dat gelovigen niet hoeven te leven in angst voor een voortdurende strijd met een bovennatuurlijke tegenstander. De Bijbelse strijd is het weerstaan van verleiding, zonde en onrecht, in de wetenschap dat de beslissende overwinning al behaald is.
De Duivel als Symbool voor Wereldse Machten
Wanneer we het Bijbelse gebruik van de termen duivel en satan bestuderen, zien we dat ze vaak staan voor wereldse machten, politieke systemen en religieuze structuren die zich tegen God en Zijn volk verzetten. Deze machten werken door mensen en instituties, niet door een onzichtbare bovennatuurlijke heerser.
In Openbaring 12 en 13 wordt dit duidelijk gemaakt door de beeldspraak van de draak en het beest. Deze symbolen verwijzen naar wereldrijken en regeringen die de macht uitoefenen over de naties. De draak geeft macht aan het beest – een profetische manier om te laten zien hoe politieke en religieuze systemen elkaar versterken in hun verzet tegen God.
Dit sluit aan bij Lukas 4:6, waar de duivel tegen Jezus zegt:
Lukas 4:6 “En de duivel zeide tot Hem: Ik zal U al deze macht en hun heerlijkheid geven; want zij is mij overgegeven, en ik geef ze wien ik wil.”
In de context van de eerste eeuw verwijst dit niet naar een geestelijk opperwezen dat alle naties regeert, maar naar het Romeinse Rijk en zijn heerschappij, die inderdaad macht en rijkdom kon geven aan wie het wilde.
Ook Paulus legt uit dat de strijd van gelovigen niet primair is tegen individuele mensen, maar tegen de structuren die de duisternis in stand houden:
Efeziërs 6:12 “Want wij hebben den strijd niet tegen vlees en bloed, maar tegen de overheden, tegen de machten, tegen de geweldhebbers der wereld, der duisternis dezer eeuw, tegen de geestelijke boosheden in de lucht.”
“Geestelijke boosheden” verwijst hier niet naar zwevende demonen, maar naar ideologieën, corrupte systemen en onrechtvaardige wetten die de samenleving beheersen.
Door te begrijpen dat de duivel in de Bijbel vaak staat voor zulke wereldse machten, verschuift onze focus van angst voor een fictieve tegenstander naar het werkelijke geestelijke gevecht: leven naar Gods wetten en het weerstaan van onrecht in de wereld.
